Podejrzewam u siebie spektrum autyzmu
- co dalej?
Czym jest spektrum autyzmu?
(ang. Autism Spectrum Disorder, ASD)
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, edycja 11 (ICD-11) umieszcza ASD w kategorii Zaburzenia neurorozwojowe. Do uzyskania diagnozy spektrum autyzmu konieczne jest spełnienie następujących kryteriów:
A. Atypowości w komunikacji społecznej (werbalnej i niewerbalnej)
Przykłady: problem z inicjowaniem kontaktu, z utrzymywaniem relacji, szybkie przeciążanie się interakcjami społecznymi, tendencja do prowadzenia monologów na temat zainteresowań, trudność z utrzymywaniem kontaktu wzrokowego…
B. Tzw. sztywność
Przykłady: niechęć do zmian, przywiązanie do rutyn, robienie rzeczy ciągle w ten sam sposób/w tej samej kolejności, posiadanie specjalnych (tzn. bardzo intensywnych) zainteresowań, stereotypie ruchowe (tzw. stimy).
Do kryteriów z grupy B należą także różnice w przetwarzaniu sensorycznym (zmysłowym): nadwrażliwości sensoryczne (nadmierne reagowanie na bodziec) i niedowrażliwości sensoryczne (zbyt słabe reagowanie na bodziec).
Różnice w przetwarzaniu sensorycznym obejmują 5 podstawowych zmysłów człowieka (słuch, wzrok, węch, smak, dotyk) oraz: układ przedsionkowy (równowaga, koordynacja), układ proprioceptywny (czucie własnego ciała i jego ułożenia w przestrzeni) i interocepcję (odbieranie sygnałów z ciała, np. głód, pragnienie, potrzeba skorzystania z toalety).
Ważne! Osoba w spektrum autyzmu nie musi mieć nietypowych reakcji we wszystkich zmysłach – wystarczy, że inaczej odbiera bodźce choćby w jednym obszarze (np. dotyk). To absolutnie wystarczające, by mogła otrzymać diagnozę.
Warto wspomnieć, że jednym z częstych problemów osób w spektrum autyzmu jest aleksytymia – trudności w zauważaniu, rozpoznawaniu i nazywaniu własnych emocji. Badania wskazują, że aleksytymia dotyczy ponadprzeciętnie wysokiego odsetka osób w spektrum autyzmu – 40-60% (Griffin, Lombardo, Auyeung, 2016; Poquerudse i in., 2018) wobec 10% populacji ogólnej (Linden, Wen, Paulus, 1995). Mimo to aleksytymia nie stanowi cechy diagnostycznej spektrum autyzmu (to znaczy: osoba bez aleksytymii również może otrzymać diagnozę).
Jedną z podstawowych cech autystycznego umysłu jest monotropizm. Jest to sposób przetwarzania informacji, w którym uwaga skupia się intensywnie na wąskim zakresie zainteresowań lub bodźców. Można to porównać do latarki, która rzuca światło na tylko jeden konkretny obiekt. Osoby z monotropizmem mogą mieć problemy z np. przechodzeniem jednego zadania do drugiego. Z drugiej jednak strony, dzięki monotropizmowi osoba jest w stanie bardzo mocno i intensywnie angażować się w coś, co ją interesuje.
Czy spektrum autyzmu i zespół Aspergera to to samo?
Nie, spektrum autyzmu i zespół Aspergera nie są dokładnie tym samym, choć obecnie zespół Aspergera jest uważany za część spektrum autyzmu. Różnica ta ma swoje źródło głównie w zmianach klasyfikacji diagnostycznych.
W klasyfikacji ICD-10 zespół Aspergera był odrębną diagnozą, obok autyzmu dziecięcego i autyzmu atypowego. Zespół Aspergera charakteryzował się brakiem opóźnień w rozwoju mowy i funkcji poznawczych.
Aktualnie obowiązuje klasyfikacja ICD-11 (formalnie od 2022 roku, ale w Polsce nie została jeszcze w pełni wdrożona), w której obecne jest zaburzenie ze spektrum autyzmu (ang. Autism Spectrum Disorder, ASD). Zespół Aspergera, autyzm dziecięcy i autyzm atypowy zostały włączone właśnie do spektrum autyzmu. Spektrum dzieli się na kategorie, w których doprecyzowywany jest poziom rozwoju intelektualnego oraz poziom rozwoju języka. To, co wcześniej było zespołem Aspergera, teraz jest charakteryzowane jako zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzenia rozwoju intelektualnego i z łagodnym lub bez upośledzenia funkcjonalnego języka.
Więcej przeczytasz pod tym linkiem: https://icd.who.int/browse/2025-01/mms/en#437815624
Podsumowując:
Chociaż termin „zespół Aspergera” bywa nadal używany potocznie lub historycznie, aktualna klasyfikacja medyczna zaleca mówienie o spektrum autyzmu jako jednej diagnozie (z doprecyzowaniem stopnia rozwoju intelektualnego i rozwoju języka).
W Fundacji ADHD zdajemy sobie jednak sprawę, że w Polsce ICD-11 jeszcze nie zostało w pełni wprowadzone. Dlatego w opiniach diagnostycznych umieszczamy oba terminy: „zaburzenie ze spektrum autyzmu bez deficytu intelektualnego i bez deficytu języka funkcjonalnego (ICD-11), co odpowiada zespołowi Aspergera w klasyfikacji ICD-10”.
Czy tylko mężczyźni mogą być w spektrum autyzmu?
Nie. Zarówno w literaturze naukowej, jak i w świadectwach samorzeczniczek znajdujemy dowody na to, że nie tylko cispłciowi mężczyźni mogą być autystyczni. Do osób w spektrum autyzmu zaliczają się również cispłciowe kobiety, osoby transpłciowe, niebinarne.
Czy spektrum autyzmu i ADHD mogą współwystępować?
Tak! Co więcej, współwystępują często.
Co zaskakujące, do 2013 roku (czyli do wejścia w życie klasyfikacji DSM-V) postawienie obu tych diagnoz było niemożliwe.
Od kilku lat prowadzone są badania na temat ich współwystępowania. Badania te różnią się co do procentów. Według pracy Lau-Zhu (2019), ADHD występuje u 30-80% osób w spektrum autyzmu, a spektrum autyzmu występuje u 20-50% osób z ADHD. Zgodnie z przeglądem literatury autorstwa Hours, Recasensa i Baleyte (2022), 50-70% osób w spektrum autyzmu ma również ADHD.
Osoby, które łączą cechy ADHD i spektrum autyzmu, mierzą się na co dzień z wyjątkowymi wyzwaniami. Charakterystyczne cechy tych dwóch neurotypów często się nawzajem komplikują – na przykład ktoś może potrzebować stałej rutyny, by czuć się bezpiecznie (co typowe dla spektrum autyzmu), a jednocześnie mieć trudność z jej utrzymaniem z powodu objawów ADHD.
Dodatkowo, symptomy jednego z tych neurotypów mogą „przykrywać” lub maskować objawy drugiego – co sprawia, że diagnoza bywa niepełna albo nietrafna.
W Fundacji ADHD rozumiemy, jak złożone są relacje między ADHD a spektrum autyzmu. Najważniejsze jest indywidualne podejście, które bierze pod uwagę całościowy obraz funkcjonowania danej osoby.
Pierwsze kroki
Przed procesem diagnostycznym warto:
Obserwować objawy: Zapisz, w jakich sytuacjach pojawiają się trudności, jak wpływają na Twoje życie zawodowe i osobiste.
Zastanowić się nad historią objawów: Spektrum autyzmu to zaburzenie neurorozwojowe, co oznacza, że objawy muszą być obecne w dzieciństwie (jest jednak możliwe, że bardziej „ujawnią się” dopiero w dorosłości). Zadaj sobie pytanie: Czy problemy z rozumieniem zachowań innych ludzi, inicjowaniem interakcji, podtrzymywaniem rozmów, niechęcią do zmian, bodźcami (np. dźwięki, zapachy, światło, smaki) towarzyszyły mi również w szkole, domu rodzinnym?
Przygotować dokumentację: Zbierz informacje na temat swojego zdrowia psychicznego, takie jak wcześniejsze diagnozy, historia leczenia, lista przyjmowanych leków. Pomocne mogą być również dokumenty szkolne, np. świadectwa lub opinie nauczycieli.
Wybór specjalisty
Diagnoza spektrum autyzmu u dorosłych to złożony proces, który wymaga doświadczenia i wiedzy. Oto kilka wskazówek, jak wybrać specjalistę:
- Szukaj specjalistów z doświadczeniem w diagnostyce spektrum autyzmu u dorosłych: Mogą to być psychiatrzy, psychologowie kliniczni lub neuropsychologowie.
- Zwróć uwagę na proces diagnostyczny: Upewnij się, że placówka oferuje kompleksową diagnozę, a nie tylko szybkie konsultacje.
- Sprawdź opinie o specjaliście lub placówce: Zapytaj wśród znajomych lub poszukaj recenzji online.
Diagnoza w Fundacji ADHD
Jeśli jesteś zainteresowany diagnozą w Fundacji ADHD, kliknij tutaj.